پشتی پتر ژ 1000 سالان خەلکێ ئۆرۆپا مایی ئێخسیرێ پیرۆزییا لۆجیکێ فیلۆسۆفیا ئەرستۆیی و فیلۆسۆف و زانا و هزرڤانێ فرنسی خودانێ رێبازا گومانێ، (رینێ دیکارت) هات و ئینقیلابەک ل سەر وێ قۆناغا کلاسیک یا کو درێژ مایی کر و ئەو هزرا یەقینی خەلکەکی بۆ دیتن و بۆچۆنێن فەلسەفا لۆژیکی یا ئەرستۆی دکر و گۆتنێن وی پیرۆز دکرن ئێخستنە د گومانێ دا و سەرژنوو پێداچۆ و شرۆڤە کرن.
دبت ئەڤ دیتنە ببتە ئەگەرێ وێ چەندێ کو دیکارت کتێبا خوە یا ناڤدار ب ناڤێ (گۆتارەک د میتۆدی دا) بنڤیست و پرنسیپێ کۆجیتۆیێ ب ناڤێ وی ناڤدار ببت و گۆتنا خوە یا ناڤدار، سەبارەت فیلۆسۆفییا گومانێ: ((ئەز هزر دکم، ئانکو ئەز یێ هەیم)). بنڤیست و د دیرۆکێ دا نەمر بهێلت.
دیارە دیکارتی وەسا ددیت کو ئاقلێ وی یێ ئالۆز و تێکەل و تژی هزرێن هەڤدژ و کلاسێک یێن کو ژ ژینگەها خوە وەرگرتین بێی هزر کرن و رەخنە گرتن زێدەباری هزرێن وی ب خوە هەین وە ل وی کر کو ئاقلێ وی ب تەمامی تێک بچت و تەڕابەڕا ببت و هەڤسەنگییا وی لاواز ببت.
چارەیێ دیکارتی دیتی هەمی هزران ژ سەرێ خوە بینتە دەرێ و سەرژنوو ل دووڤ کۆجیتۆیێ خوە ل بن پیڤەرێ لێ نێڕینێ بەرانبەر رێبازەکا عەقلی یا رێکخستی و مکوم دارێژت و راستییان ب رێکا تاقیکرنێ و گرۆڤێن گومانبڕ دیار بکت. ئەڤ پێنگاڤا دیکارتی د میتۆدێ خوە دا هاڤێتی، ب دروستی، مینا کریارا وی بازرگانی دهێت ئەوێ دبینت فێقییەکێ رزی تێکەلی فێقیەکێ ساخلەم کریە و نەچارە وی فێقییێ رزی ژ ناڤ وی فقییێ پاقژ راکت دا کو وی فێقی ژی نەڕزینت.
هەلبەت وێ تاقیکرنا دیکارتی یا نەمر، گرنگییەکا مەزن هەتاهەتایێ دێ بۆ مرۆڤایەتییێ هەبت و هەر کەسەک دشێت ل هەر وەختەکی ل سەر خوە پراکتیزە بکت و مفای ژێ وربگرت. هەلبەت ئەنجامێن ڤێ کریارێ دێ دباش بن، هەکە مرۆڤ هشیار بوو و ڤییا بزانت چ د ژینگەها وی دا دقەومت، زێدەباری کو ئیرادەیا خوەتێگەهاندنێ هەبت، هینگێ دڤێت خوە ژ هزرێن کەڤن یێن کو هەر ژ زاڕۆکینی بێی مرۆڤی د مەژییێ وی دا چاندین و بەرمەجە کرین رزگار بکت و بەردەوام د کریارا خوەگوهۆڕینێ دا بت، ب مەرجەکی ئەو هزرێن ئەم مسۆگەر دکین کو هزرێن راست و دورستن هەر بهێلین و وەک یێن نوو مفای ژێ وەربگرین.
سەرەڕایی بۆرینا نێزیکی 600 سالان ب سەر میتۆدێ کۆجیتۆ یێ رینێ دیکارتی ڤە، ئەم کورد تایبەتی ل هەرێما کوردستانێ پێدڤینە ڤێ میتۆدی ل سەر هزر و بیرێن خوە پراکتیزە بکین و ئەو هزر و بیرێن کەڤنار و بێ مفا کو ل گەل ئەڤرۆ نەگونجن ژ سەرێن خوە دەربێخین و مفای ژ هزرێن باش بکین دا کو زەمینە خوەش ببت خوە ب وەلاتێن پێشکەفتی ڕا بگەهینین، هەکە نە، دێ هەر مینین ئێخسیرێن گرتییێن شکەفتا ئەفلاتۆنی کو راستییێ د سیتاڤکا ل بەر رۆناهییا ئاگری دا دیار دبت بینن و نەڤێت خوە ژ قەید وزنجیران رزگار بکن.
